Legenda ziemi makami pokrytej

autor: Andrzej Szymon Olkowski

I

W pewnej możnej rodzinie przyszła na świat córka, której nadano imię Narew.

Gdy po wielu latach wyrosła na wielkiej urody pannę, postanowiono wydać ją za mąż, za człowieka wysokiego rodu. Jednym z owych bogatych i pewnych siebie kandydatów był rycerz o imieniu Czarny, przybysz ze wschodnich rubieży kraju.

Jednak serce Narwi należało do kogoś innego, a mianowicie do ubogiego młodziana o imieniu Radosław. Ich miłość nie mogła być spełniona, gdyż ręka jego ukochanej przeznaczona była komuś innemu. Zrozpaczonej pannie pozostało tylko pożegnać się ze swym ukochanym, raz na zawsze. Dzień przed ślubem zdołała wymknąć się z zamku i zbiec do puszczy. Niestety wykryto nieobecność Narwi i wyruszono jej tropem. Odnalazł uciekinierkę jej przyszły małżonek. Przerażona dziewczyna z płaczem przyznała się do swej miłości i z wielkim bólem błagała narzeczonego, by zrezygnował z małżeństwa. Oszukany mężczyzna wbrew jej woli posiadł dziewczynę i zagroził jej śmiercią jeśli kolejny raz ucieknie.

Zrozpaczona Narew rzuciła się w toń rzeki, która przyjęła jej imię. Czarny zaś zamordował Radosława i zatopił jego ciało w rzece Orzyc, aby ukryć swoje zbrodnie. Czarny w całej swej złości, że symbol jego hańby nadal istnieje, na polach maku, czerwonych jak krew tej pary, nakazał przy rzece Orzyc gród warowny założyć. I żeby po śmierci kochanków rozdzielić groble na rzece począł stawiać.

Na nic to się zdało, gdyż nawet po śmierci pamięć o ich miłości przetrwała w symbolach rzek. I tak Orzyc łączy się z Narwią na polach Mazowsza, jak za życia kochankowie.

Tak oto gród Makowski na polach, rzeką Orzyc przeciętych, powstał po to, aby dzielić, nie łączyć.

II

Gród Makowski rozrastał się otulony gęstymi lasami. Ludziska zjeżdżali aby własne chaty budować w cieniu siedziby Czarnego, którego kasztel po drugiej stronie rzeki Orzyc majaczył, jak uśpiona bestia, co piecze nad tymi ziemiami sprawuje. Domostwa złociły się strzechami, a wraz z okolicznym ludem, handlarze ciągnęli kramy kupieckie stawiać. Co dzień kur o poranku piał, by coraz to więcej mieszkańców ze snu budzić.

Rzeka Orzyc rwąca i silna się stała. Wylewała zatapiając pola i łąki. Tedy to Czarny zrozumiał, że żadna grobla na rzece nie przetrwa, a symbol dawnych zbrodni jego we mgle czasu nie zaniknie. Co noc w snach widział pole makami usłane, gdzie dwa ciała bez ducha leżały, a ręce ich splecione w uścisku czerwienią krwi spływały. Strzygi i upiory spokój nocy mąciły, szepcząc mu do ucha imiona i grzechy jego. Szaleństwo zaglądało mu w oczy. Odkupienie win było jedynym ratunkiem dla grododzierżcy, aby nie odejść od zmysłów.

Na ziemiach Mazowsza, tego czasu zamęt się szerzył z powodu Miecława - możnowładcy i namiestnika mazowieckiego, który to z Mazowsza odrębną krainę chciał stworzyć i od Macierzy ją oderwać. Wielka polityka na ziemie Czarnego wdzierać się poczęła wraz z listem od buntownika wzywającym do powstania. Posłaniec Miecława tego samego dnia na pal nabity został i ku uciesze wron przed grodem jako przestroga ustawion.

Słuchy niosły, iż poganie z północy do buntownika się przyłączają i naprzeciw wojskom króla idą, co na Wielkopolsce stacjonował wraz z ruskimi i niemieckimi chorągwiami.

Reputacja okrutnika i furiata ciągnęła się za Czarnym, ale nikt żyw nie mógł by powiedzieć, że człek ten zdrajcą i obłudnikiem się mienić kiedykolwiek będzie. Wiedział, że Miecław pod Ciechanowem stoi i czeka tam na sojuszników z północy.

Plan chytry w głowie Czarnego rodzić się poczyna. Odkupienia win jego może być okazja. Strzeż się zdrajco! Czas nagli. Rychło trza wyruszać. Będę ci ja sojusznikiem, buntowniku. Lecz gdy sposobność nastanie, a zaufanie we mnie pokładać już będziesz - zimna stal trzewia twoje rozedrze. I tak to zdrajca - zdradzony ostanie.

III

Czarny gońców słać kazał do okolicznych osad i wojów pod swą komendą zbierać. Jeźdźcy Krasnego-Sielska, rembajłowie z ziemi różanej i topornicy z borów czerwonych odpowiedzieli na wezwanie.

Wieść rozpowiadać nakazał, iż do powstania się przyłącza i stronnikiem Miecława się mieni. W dwa tygodnie drużynę zbrojną zebrał i z grodu ku północy na ziemię Ciechanowską wyruszył.
Czarny na czele pochodu, jakoby żegnał się z ziemią, na której wyrządził zarówno tyle zła jak i dobra, a nadchodzące tygodnie w jego poczynaniach miały przeważyć szalę w jego duszy i niebios rozrachunku. Pomniał na swe grzechy przeszłości, trzykrotnie bijąc się w pierś, gdy rzekę Orzyc przekraczał. Wzrokiem omiótł ziemię zielenią i złotem usłaną. Ludzie powiadali, że gdy przez pole maków przejeżdżał, owe kwiaty jak fale morza chyliły się ku niemu. Tak to ziemia jego żegnała, gdy ku przeznaczeniu dążył.
Rankiem drugiego dnia stanęli na pagórku, z którego całą wysoczyznę ciechanowską wzrokiem można było objąć.

Na wschodzie Ciechanów murami swymi i basztami z ziemi wyrastał, jak bestii piekielnej jama. Na zachodzie niczym plama zarazy, obóz włóczniami i mieczami zasłany. Ogrom siły w jednym miejscu zgromadzony. Moc trzydziestu hufców, które Miecław zgromadził, a które narzędziem w rękach diabła mienić się mogły. Niebo niosło czarne chmury, gdy poczęli z pagórka schodzić. Dwa pacierze, jak zastęp Czarnego maszerował pośród namiotów ogromu.

Dostrzegał w nim chorągwie panów Mazowsza zbuntowanych jak i znaki plemion Pomorzan i Prusów, kierując się do samego serca obozu, by tam swoje przybycie oznajmić. Twarz jego niewzruszona jak kamień była, kiedy przed obliczem Miecława stanął.
Gdy ich spojrzenia spotkały się, jako żywo powietrze można było nożem ciąć. Zimnym głosem powitany, do namiotu wkroczył. Tam to dziewięć głów możnych jak, dziewięć wrót piekieł rozprawiało o nadchodzącym starciu, które roznieść wojska króla Kazimierza miały. Czarny dowiedział się, że Miecław czekać nie chce na posiłki z północy idące, lecz w jednym szybkim uderzeniu siłę majestatu rozbić planuje. Rozprawiali długo, by plan bitwy przygotować. Miecław jako wódz powstania, trzymać miał się na tyłach i poza swymi ludźmi kogoś jeszcze potrzebował do swej ochrony. Każdy z panów z bitwy jak najwięcej wynieść pragnął - czy to łupów, czy chwały. Nikt z tyłu nie chciał się trzymać, aby korzyści przy tym nie utracić. I tu Czarny, głos swój podnosząc, chęć pieczy nad bezpieczeństwem Miecława wyraził. Na słowa te przystali i o ważniejszych sprawach poczęli mówić.
Wtem do namiotu wpadł zdyszany zbrojny, z wieścią, iż Król ze swoimi siłami, niemieckim rycerstwem i węgierskim wsparciem, idą na nich od zachodu. Od wschodu ciągną ku nim Rusini, na czele których Jarosław Mądry stoi. Radzono nad tym, czy w Ciechanowie się bronić, czy nasamprzód na króla uderzyć. Rozważny, przy takim obrocie spraw, w mieście by się zamknął, lecz Miecław rozważny nie był i osobę Kazimierza i jego zbrojnych chciał pogromić, aby potem z Jarosławem paktować. Rozkazy wydano i wielkie poruszenie w obozie poczęło się rodzić. Zarządzono wymarsz. Chorągwie ruszyły ku bitwie.
Siódmego dnia na polach rzeką Wisłą rozerwanych, na północ od Płocka, dwie siły stanęły.

Na zachodnim brzegu Korona w świetle słońca lśniła, na wschodnim buntownik swe hufce osadził. Pomiędzy nimi rzeka, jak cienka nić rozdzielająca zło od dobra. Miecław trzykrotną przewagą dysponował i to miała być jego droga do zwycięstwa.
Czarny w dwóch miejscach brody na rzece dostrzegł, które posłużyć przeprawie wojska miały. Wiedział, że Miecław czekać nie może, bo za plecami jego Rusinów gromady ciągną. Wezwanie do natarcia miał wydać w kolejnych uderzeniach serca swojego. Czarny jako tarcza przed Miecławem i jego ludźmi na tyłach był ustawion. Inni równymi siłami przez brody ruszyć mieli. Cztery chorągwie wzdłuż rzeki stanęły jako odwody dla natarcia. Słońce stało wysoko, kiedy to w trąby dąć zaczęli i pierwsze szeregi na brody pośpiesznie ruszyły.

Czarny z urwiska na cały zamysł taktyczny, w życie wcielany, spoglądał. Po drugiej stronie niemiecka piechota wraz z kusznikami czołem ku rzece formować się zaczęła. Węgierska lekka jazda na flanki pośpieszyła, a rycerstwo króla i zaciężna jazda niemiecka na środku ostała. Czarny bardziej zamyślony, niż wpatrzony w widok ten, czekał na dogodny moment, kiedy to siły za rzekę się przeprawią, a po ich stronie zostanie tylko on i ten, który to powstanie wszczynając, kraj swój dla własnych korzyści osłabił. Wtem rój strzał i bełtów przysłonił niebo, opadając na ściśniętych w wodach rzeki zbrojnych, których pierwsze linie na brzeg się dostawały. Kolejne długie chwile przynosiły ze sobą dziesiątki trupów. Trąby z drugiej strony słychać było i piechota Kazimierza rozstąpiła się, a jazda zaciężna do uderzenia sposobić się miała.
Masa wojów Miecława na przedpola się wylała, którą Węgrzy okrutnie kąsać po bokach poczęli.

Rycerstwo z kolejnym wezwaniem ruszyło ku rzece.

Miarowo przyśpieszając na wroga. Miecław raz po raz pokrzykiwał na gońców, którzy jego rozkazy w pole nieśli. Rzeka już krwią płynęła, kiedy to główne zwarcie miało nastąpić. Tedy to Czarny swój wzrok od bitwy odwrócił i dając znak zaufanym swoim, do Miecława się kierować zaczął. Siły przyboczne buntownika dwakroć liczniejsze były od Czarnego braci. Mimo to cel był jeden. Tak jak jedna szansa. Głowę powstania uciąć na szalę rzucając własną. Huk starcia towarzyszył kolejnym stąpnięciom. Miecław ujrzał część swej straży, która z obnażonym orężem postępowała ku jego ludziom i jemu samemu. Jak straceńcy szli katu głowę oddać lecz za każdą ich kroplę krwi, morze jej chcieli rozlać.
Stal z jaszczurów wyciągana powoli, świeciła w słońcu przynosząc zapowiedź chwil w czerwień przybranych. Zamarł obraz bitwy, kiedy to ludzie Czarnego poczęli z okrzykiem na rozkaz ruszać. Miecław jak posąg wpatrywał się w szaleńców ku niemu biegnących. Pierwsze ciosy opadły, a z nimi krwi strugi w powietrze wytrysły.

Włócznie przechodząc przez ciała i zbroje, śmierć niosły gdy krwawą ścieżkę ku Miecławowi, Czarny sobie torował. Wśród tłumu walczących, poznał kata swego. Tak oto stanęli raz jeszcze naprzeciw siebie. Słowa tu żadne nie padły, bo słowa potyczki tej nie rozstrzygną. Jak bogowie czasów zamierzchłych, starli się aby o losach ziemi tej przesądzić. Jeden na drugiego broń podniósł i szczęk zbijanej stali, jako pierwszy, boju tego początek oznajmił. Raz po raz ciosy jak gromy na kark drugiego opadały. Naokoło nich, ferwor walki się wzmagał. W powietrzu ciężki zaduch kostuchy czuć było. Potężny tarczą wymach, zwalił z nóg Czarnego. Uniósł wzrok, gdy ostrze ostatnie cięcie zadać miało. Z sił odarty, na bok się odchylił, koniec swój oddalając i na odlew mieczem ciął, ciało przeciwnika napotykając. Metal pancerza pękł, a głownia posoką Miecława się zabarwiła. Tak to namiestnik mazowiecki, cześnik Mieszka II, ziemi tej oprawca, na kolana padł raniony śmiertelnie. W spojrzeniu jego znać już nie było gwałtowności, jeno spokój. Głowę w stronę Czarnego obrócił i wycedził – dokonało się, niech Bóg na tej ziemi pokój zasieje, bo ludzkie uczynki spokój tego domu zburzą. Padł bez ducha w ziemi hałdę. Zanim Czarny z wyczerpania przytomność stracił, tętent kopyt od zachodu dał się słyszeć.

Cisza w duszy nastała.

Kiedy przytomność odzyskał, w obozie Kazimierza był, wraz z trzema innymi pochwyconymi Mazowsza panami. Wszyscy czterej klęczeli związani, wpatrzeni w króla majestat. Dla buntowników jeden wyrok istniał. Na samotnym drzewie zawisnąć mieli. Czemu Czarny czynów swych nie chciał ukazać? Czemu słowem się nie odezwał? Tego nie wiem. Może ścieżka jego właśnie tak zakończyć się miała? Może z dumą w sercu taką śmierć przyjąć pragnął za swe grzechy w niebie zapisane?

Byłem tam - na pagórku, gdzie na suchych gałęziach trupy wisiały.

Powstanie zduszone zostało. Jeszcze tygodni kilka jak to buntownicze bandy po całym Mazowszu wyrżnięte zostały i spokój zapanował.
Ludzie powiadają że z wzniesienia gdzie głowy powstania widniały ciało jedno wykradzione zostało. Powiadają że mogiła jego gdzieś na ziemi Makowskiej się znajduje. Ukryta aby pomsty jego wrogowie i po śmierci mu nie zadali.
Historia ta zapomniana została, szeptana tylko w chatach zaciszu. Czas mijał a opowieść bledła powoli w legendę się zmieniając. Rok po roku zapomniana. Jednak lud ziemi tej zapomnieć o niej nie powinien. I mądrość w tych kartach czytać należy. Bo gdy czynami złymi serce swe zalejesz jeno tobie wybielić je przystoi.

...